Mithras en Jezus

---

In bepaalde literatuur wordt gesteld dat Jezus slechts een kopie van Mithras zou zijn. Kloppen de claims over Mithras wel?

https://www.tertullian.org/rpearse/mithras/display.php?page=Mithras_and_Jesus

Er worden onder meer claims gedaan dat Mithras uit een maagd zou zijn geboren, een laatste avondmaal zou hebben gehad, overleed, opstond uit de dood, waardoor hij op een bepaalde manier wel wat identiek lijkt.

Deze schets van Mithras is echter misleidend. Sommige claims dat Mithras op Jezus zou lijken hebben wel een (wankele) basis en het bewijs voor die claims heb ik beschreven in het artikel Mithras en het christendom. Een aantal claims die mensen op het verkeerde been zetten worden redelijk verspreid via internet. Daarom leek het me goed een aantal van die misleidende claims te bespreken.

Over de natuur en oorsprong van de moderne “heidense parallellen” in de literatuur

Verzamelingen van de uitspraken van filosofen werden in de oudheid en middeleeuwen vastgelegd. Deze worden soms “wijsheidsliteratuur” of gnomologia genoemd. Eén van de onderdelen bevat uitspraken die de komst en het leven van Christus voorspellen, en worden toegeschreven aan heidense filosofen en andere notabelen. Deze verzamelingen maakten onderdeel uit van apologetiek van de middeleeuwse kerk, die op die manier een tweevoudig bewijs van het Christendom had. Eén vanuit de Joodse profetieën over Jezus, en één van heidense profetieën.¹

Op vergelijkbare wijze wezen vroege christelijke schrijvers als Justin Martyr of Clementus van Alexandrië, op de heidense overeenkomsten in heidense culten en mythen. Niet om te laten zien dat het christendom hetzelfde was als het heidendom, of daar van afgeleid zou zijn, maar om aan te tonen dat de christelijke leer niet geheel nieuw was en daarom geen bedreiging vormde. ²

Vanaf de 17^e eeuw beschuldigden protestantse schrijvers de “roomsen” (de RK kerk) dat zij hun aanbidding hadden gebaseerd op heidense rituelen.³ Door de opkomst van anti-christelijke bewegingen zoals het socinianisme in de 18^e eeuw, ontwikkelde zich er toe dat sommige schrijvers de claim deden dat het Christus verhaal niet anders was dan oudere heidense legenden en daarom dus ook niet zo onwaar was.

De Franse revolutionaire schrijver Dupuis zette deze lijn van denken in 1794 ⁴ voort. Hij lijkt de bedenker te zijn van de claim dat Mithras erg veel leek op Christus. Het Franse origineel⁵ kunt u hier vinden. De belangrijkste passage van de ingekorte Amerikaanse versie is⁶:

Het is vooral in de religie van Mithras, of de God Zon die onder die naam door de magiërs wordt aanbeden, dat we vooral de kenmerken vinden die overeenkomsten vertonen met de dood en opstanding van Christus en met de mysteries van de christenen. Mithras, die net als Christus op 25 december werd geboren, stierf zoals hij; en hij had zijn graf, waarover zijn discipelen huilden. ’s Nachts droegen de priesters zijn beeld naar een graf, dat speciaal voor hem was klaargemaakt; hij werd op een draagstoel gelegd, zoals de Fenicische Adonis. Deze begrafenisceremonies gingen, net als die op Goede Vrijdag, gepaard met klaagzangen en het gekreun van zijn priesters; na enige tijd met deze uitingen van geveinsd verdriet te hebben doorgebracht; nadat ze de heilige fakkel of hun paaskaars hadden aangestoken en het beeld met een oliemengsel of parfums hadden gezalfd, kwam een ​​van hen naar voren en sprak met de ernstigste uitdrukking deze woorden uit: ‘Wees goed van gemoed, heilige groep ingewijden, jullie god is opgestaan ​​uit de dood; zijn pijn en zijn lijden zullen jouw redding zijn.”

En in dit geval lijkt het er op dat Firmicus, in zijn inleiding tot de oude religies, zijn zinnen er op had gezet om alle kenmerken van analogie te verzamelen die hun mysteries hadden met die van de christenen. Hij houdt vooral vast aan de Mithraïsche Inwijding, waarmee hij een vrij uniforme parallel trekt met die van Christus. Het is waar, hij verklaart de overeenstemming, die tussen deze twee religies bestaat, door te beweren, zoals Tertullianus en St. Justinus deden, dat lang voordat er christenen bestonden de duivel er plezier in had om hun toekomstige mysteriën en ceremonies te laten kopiëren door zijn aanbidders. Dit kan een uitstekende reden zijn voor bepaalde christenen, die er genoeg zijn tegenwoordig, maar een uiterst magere voor hen met gezond verstand. Als het om ons gaat, wij geloven niet in de duivel. En ook niet in zijn geheimen. Wij observeren slechts dat de religie van Christus, net zoals alle andere gebaseerd op de aanbidding van de zon, dezelfde dogma’s, dezelfde praktijken, dezelfde mysteriën, of vrijwel dezelfde; dat alles hetzelfde is omdat de god hetzelfde was. Alleen de bijkomstigheden konden verschillen, maar de basis was absoluut hetzelfde.

De oudste apologeten van de christelijke religie beamen dat de Mitraïsche religie dezelfde sacramenten, doop, zijn boetedoening, zijn eucharistie en zijn toewijding door mystieke woorden. Dat de catechumenen van die religie voorbereidende processen kregen, strenger dan die van de christenen. Dat de ingewijden of de gelovigen hun voorhoofd markeerden met een heilig teken. Zij erkenden ook het dogma van de opstanding en kregen de kroon, die het voorhoofd van de martelaren sierde Dat hun soevereine paus verschillende keren niet mocht trouwen; dat ze hun maagden hadden en hun onthoudingswetten; ten slotte dat ze alles hadden, wat sindsdien door de christenen wordt beoefend.

Natuurlijk roept Tertullianus opnieuw de duivel te hulp, om zo’n volledige gelijkenis weg te redeneren. Maar aangezien het zonder de tussenkomst van de duivel niet de minste moeite kost om in te zien dat telkens wanneer twee religies zo volledig op elkaar lijken, de oudste de moeder moet zijn en de jongste de dochter, zullen we concluderen dat sinds de aanbidding van Mithras is oneindig veel ouder dan die van Christus, en de ceremonies ervan veel ouder dan die van de christenen, zodat de christenen daarom onbetwistbaar sektariërs of plagiaat zijn van de religie van de magiërs.

De claims van Dupuis worden in Engeland herhaald door Joseph Priestly ⁷, al is hij verder erg kritisch over Dupuis, lang voordat enig onderzoek door geleerden was gedaan of zelfs mogelijk was. Andere voorbeelden worden gevonden in het begin van de 19^e eeuw en verder ⁸, meestal in rationele of dagelijkse schrijfsels.⁹

Tegenwoordig vinden dergelijke claims in literatuur van lage kwaliteit en met een anti-christelijk doel, waarbij meestal grove valse claims over wat bekend is van Mithras en wat niet.¹⁰

Mithras had een maagdelijke geboorte

Sommige niet-geleerde schrijvers stellen dat de geboorte van Mithras een maagdelijke was, net als die van Jezus.

Geen enkel oud geschrift beschrijft een dergelijke geboorte voor Mithras. In plaats daarvan wordt altijd gesteld dat Mithras geboren is uit massief gesteente.¹¹ Geleerde David Ulansey, die gesuggereerd heeft dat Mithras de “externe naam” van een cult van Perseus, speculeerde dat het idee van de gesteente geboorte voortkomt uit de mythe dat Perseus werd geboren omdat Zeus Danae bezocht in een ondergrondse grot.¹²

Mithras werd bezocht door magiërs

In 1882 claimde de Amerikaanse schrijver T.W. Doane dat Mithras “de mediator tussen God en mens”, rond de tijd rond zijn geboorte bezocht zou zijn door magiërs. Ook zou hij goud, wierook en mirre hebben gekregen. ¹³

Om zijn claim te onderbouwen leverde Doane twee bronnen. De eerste is “King: The Gnostics and their Remains” pg. 134 en 149″. In 1864, het jaar van publicatie, was dit een respectabele bron.¹⁴ Maar de standpunten van King zijn puur speculatief en er wordt geen bewijs geleverd.

De tweede bron is “Inman: Ancient Faiths, vol. II, pg. 353” wat in 1868 werd gepubliceerd.¹⁵ Inman lijkt noga excentriek te zijn geweest. Zijn standpunt is echter net zo speculatief en noemt goud, wierook en mirre niet eens.

Ondanks deze wetenschappelijke blunders kan het standpunt van Doane, met of zonder verwijzingen, online op meerdere plaatsen gevonden worden.¹⁶

Geen enkele bron uit de oudheid beschrijft dat magiërs de “gesteente geboorte” van Mithras zouden hebben bezocht. Sommige afbeeldingen laten het bezoek van Cautes en Cautopates zien. ¹⁷

Mithras stierf aan het kruis

De volgende claim kom je online wel tegen:¹⁸

Volgens het Mitraïsme vierde hij, voordat hij aan het kruis stierf, een laatste avondmaal met zijn twaalf disicpelen, die de twaalf tekenen van de dierenriem vertegenwoordigden.

Na de door van Mithras werd zijn lichaam te ruste gelegd een stenen graf

Geen enkele oude bron beschrijft dat Mithras overleed, en al helemaal niet aan een kruis. Deze claim komt mogelijk voort uit het slecht lezen van een passage van T.W. Doane waarin meerdere claims over Mithras en vervolgens Zoroaster worden gedaan.¹⁹

De twaalf disicpelen van Mithras

De eerste keer dat deze claim werd gedaan lijkt door Godfrey Higgins te zijn geweest in 1836. Er wordt geen verwijzing voor gegeven en slechts terloops vermeld.²⁰ Higgins werk werd veel geraadpleegd door theosofe Madame Blavatsky.²¹

De bewering verschijnt pas in 2001 in een uitgebreide vorm in de beruchte “Jesus Mysteries” van Freke en Gandy.²² Het werd gepubliceerd door iemand die zichzelf “Acharya S” noemt, wat een Amerikaanse vrouw genaamd Dorothy Murdock blijkt te zijn.²³ Murdock is er op gewezen dat de claim foutief is, maar heeft de claim sinds die tijd uitgewerkt en herhaald. Ze weet dat Mithras op een aantal reliëfs omringd door de dierenriem wordt afgebeeld, en stelt dat dit discipelen ‘moeten’ zijn, aangezien in de christelijke renaissancekunst de apostelen soms worden afgebeeld met de tekens van de dierenriem.²⁴

“… door het eten van het vlees van de stier en het drinken van zijn worden zij wedergeboren…”

Twee nogal vreemde claims zijn nog niet zolang geleden online verschenen en komen beiden uit Alfred Reynolds boek “Jesus Versus Christiannity”, pg. 77-78.²⁵

pg. 77:
Ze wist dat hij volgens de Mithraïsche mythe een cultische transformatie zou ondergaan in een stier [of] een ram. Hij zou worden gedood en zijn vlees en bloed (of de wijn die zijn bloed vertegenwoordigt) zou door de gelovigen worden geconsumeerd. De picturale en gebeeldhouwde scènes die deze heilige maaltijd presenteerden, waren degenen die de christelijke gevoeligheden woedend maakten, en veel vernielde Mithraeums tonen de sporen van de woede van christelijke beeldenstormers. Tertullianus vermeldde (De praescre, 40) dat dit ritueel van Mithras een ‘duivelse imitatie van de Eucharistie’ was. Hij vermeldt ook dat de Mithraïsten de opstanding tot stand brachten.

Pg. 78:
De aanhangers van Mithras geloofden dat ze wedergeboren zouden worden door het eten van het vlees van de stier en het drinken van zijn bloed, net zoals het leven zelf opnieuw werd geschapen uit het bloed van de stier. Deelname aan deze ritus zou niet alleen fysieke kracht geven, maar ook leiden tot de onsterfelijkheid van de ziel en tot eeuwig licht. Justinus noemde ook de gelijkenis tussen het Mithras-ritueel en de Eucharistie

Geen enkele bron laat echter zien dat de cultus van Mithras er dergelijke ideeën op na hield. De enige monumenten die eten en drinken afbeelden laten Mithras en Sol zien die een stier eten die door Mithras gedood zou zijn. Dit reliëf is vaak de achterkant van een tauroktonie, op scharnieren geplaatst zodat deze omgedraaid kon worden. De betekenis ervan is onbekend.

Er waren zeven rituele maaltijden in de cultus volgens het Ostia mozaïek, dus bovenstaande claim is hoogstwaarschijnlijk niet juist. Het is het zoveelste voorbeeld van selectief argumenteren door selectie, weglaten en foutieve interpretatie. Dat is ook de enige manier om een zorgvuldig uitgezochte Romeinse cultus, die bij vrijwel niemand bekend is, overeenkomst te geven met het christendom.

---

Verwijzingen

1. Het Sharing Ancient Wisdoms project bevat een aantal van deze teksten.
   Roger Pearse blog
2. Discussie over de verschillende benaderingen van overeenkomsten in Miguel Herrero de Jáuregui, Orphism and Christianity in late Antiquity, de Gruyter, 2010, p.278-285.
   Voor het gebruik van allegorie: klik hier.
3. Bijvoorbeeld Conyers Middleton, A Letter from Rome: Shewing an Exact Conformity Between Popery and Paganism: of, The Religion of the Present Romans to be Derived Entirely from that of Their Heathen Ancestors, 1729. Online at Google Books.
4. Charles Francois Dupuis, Origene (de tous les cultes), (1794), vol. III, pg. 118
5. Charles-François Dupuis, Abrégé de l’origine de tous les cultes (1798), pg.291.
6. Dupuis, The Origin of all Religious Worship, 1872, chapter 9, pg. 248
7. Joseph Priestley, The Theological and Miscellaneous Works. Ed. with Notes by John Towill Rutt, Volume 17, 1797, pg. 348 Hierin wordt weer verwezen naar 4
   Kritieken
8. George Houston, The Correspondent, 1827, pg. 150
9. C.E. Vredenburg, “Mythology and Religion”, in The Index …: A Weekly Paper, Volume 4; Volume 15, 1884, pg.581
10. Bekijk bijvoorbeeld de werken van Dorothy Murdock die schrijft onder het pseudoniem Acharya S in The Christ Conspiraacy
11. Franz Cumont, “The Dura Mithraeum”, in Mithraic Studies: Proceedings of the First International Congress of Mithraic Studies. Manchester U. Press, 1975, p. 173
12. David Ulansey, The Origins of the Mithraic Mysteries: Cosmology and Salvation in the Ancient World. Oxford U. Press, 1989, p.35
13. T.W. Doane, Bible Myths and their Parallels in other Religions, 7th ed., 1910. Online bij Project Gutenberg, pg. 152
14. Charles William King, The Gnostics and Their Remains: Ancient and Medieval, 1864.
    Een 2^e editie uit 1887, pg. 133-134 is ook online te vinden.
15. Thomas Inman, Ancient faiths embodied in ancient names; or, An attempt to trace the religious belief, sacred rites, and holy emblems of certain nations, Vol. 2, Self-published in London and Liverpool, 1868, pg. 352
16. Bijvoorbeeld J.D. Stone, “Mithras = Christianity?”
17. niet beschikbaar
18. J.D. Stone, “Mithras = Christianity?”
19. T.W. Doane, Bible Myths and their Parallels in other Religions, 7th ed., 1910, p.194-195
20. Godfrey Higgins, Anacalypsis: An Attempt to Draw Aside the Veil of the Saitic Isis; or, an Inquiry into the Origin of Languages, Nations and Religions, London: Longman, 1836, vol. 1, pg. 781
21. Tim Maroney, preface to M. Blavatsky, The Book of Dzyan, Chaosium, 2000, pg. 25
22. T. Freke en P. Gandy, The Jesus Mysteries: Was the “Original Jesus” a Pagan God, 2001. Van Google Books: “The Mithraic disciples were dressed up to represent the 12 signs of the zodiac and circled the initiate…”
23. “Acharya S.”, Suns of god, 2004, en daarna frequent herhaald
24. Is Christ a clone of Mithra?(sic), 27 oktober 2010
25. Mithraism (online artikel verwijderd)