De afgelopen weken woedt de discussie over slavernij in Nederland en ons verleden als slavenhandelaren volop. Er gebeuren bizarre dingen. Blanken worden natuurlijk al een tijdje “witte mensen” genoemd, een volkomen ten onrechte uit het Amerikaans overgenomen term. En er wordt gedaan alsof Nederland het ergste land ter wereld is als het om een slavernij of slavenhandelsverleden gaat. Maar hoe schoon zijn de handen van de demonstranten?
Laat ik met de laatste vraag beginnen, om het vervolg gelijk in perspectief te plaatsen. De twee hoofdrolspelers van dit moment zijn Jerry Afriyie en Akwasi. Beiden blijken Ashanti en gewelddadig te zijn… Een volk bekend, of beter berucht, vanwege hun aandeel in de slavenhandel. Om de een of andere vage reden vinden beiden dat wij als Nederlanders massaal schuldig zijn aan de slavenhandel, maar hoewel hun volk nog veel beruchter was, treft hen zelf geen blaam. Dat lijkt mij meten met twee maten, maar ik wil er hier ook niet te diep op in gaan.
De inleiding sluit ik af met een disclaimer: Dit artikel gaat expliciet over de zwarte slavernij en zwarte slavenhandel. Er is ook blanke slavenhandel. Dat blijft in dit artikel volledig buiten beschouwing.
Historische cijfers
Zoals ik hierboven al aanhaalde was bovenstaande inleiding kort om een en ander in historisch perspectief te zetten. Als je de media moet geloven heeft Nederland een hoofdrol gespeeld in de zwarte slavenhandel en zouden wij massaal excuus aan moeten bieden. We zien blanke mannen en vrouwen in ketenen geknield op pleinen zitten. Blanken die de voeten van negers wassen, blanke agenten die knielen voor een zwarte meute.
In totaal zijn circa 12.000.000 Afrikaanse slaven, mannen, vrouwen en kinderen, naar Amerika gebracht. Dat is zowel Noord- als Zuid-Amerika. Nederlanders hebben hier ca. 600.000 mensen van vervoerd. Dat is 5%. Dat kun je dus geen hoofdrol noemen!
De reis wordt afgeschilderd als verschrikkelijk. Uiteindelijk bereikte ca. 80% van de mensen de eindbestemming. Detail: Hetzelfde gold voor de bemanning van de schepen. Ook daarvan stierf ca. 20% onderweg. Het was voor de handel natuurlijk niet goed om slaven al te slecht te behandelen. Een dode slaaf leverde niets op.
Excuses
Natuurlijk wisten we toen niet wat we nu weten, en de vraag is of we het wel wilden weten. Tegenwoordig hoor je mensen nogal eens roepen dat kinderslavernij niet goed is, maar altijd nog beter dan een hongerdood sterven. Een soortgelijke gedachte had men destijds over slaven. Het waren vaak krijgsgevangen uit stammenoorlogen en slavernij was dan toch nog altijd te verkiezen boven de dood?
Dus eigenlijk zijn we in ons denken nog steeds niets veranderd…
Maar we weten nu ook dat slaven door inheemse slavenhalers werden geronseld, gekocht of geroofd. Wat er toen precies gebeurde wilden we waarschijnlijk niet weten, dat gebeurde in het achterland en onttrok zich aan het zicht van de blanke slavenhandelaren. Het maken van slaven lieten ze graag aan de Afrikanen zelf over.
De reis
De reis was verschrikkelijk. Eerst werden ze door de zwarte slavenhandelaren maandenlang opgesloten, wachtend op een schip om hen op te halen. Daar werden ze in benauwde ruimten gepropt. Mannen, vrouwen en kinderen van elkaar gescheiden. Het vrouwendeel werd “hoeregat” genoemd. De blanke scheepsbemanning misbruikte daar, tegen de regels in, de vrouwen.
Ook werd, voor zover nu bekend, op alle schepen geslagen. Het eten was voor de slaven geen reden tot klagen, ‘maar het slaan, vloeken, schelden, was vooral voor de kinderen desastreus’, aldus een oude slaaf tegen een handelsagent. Van hogerhand werd er achteraf te weinig ingegrepen, maar toch waren de richtlijnen duidelijk en werden deze mishandelingen wel bestraft zoals uit oude scheepsjournaals blijkt. De leiding stond er dus niet achter.
Dezelfde problemen
Slaven en scheepsbemanning kampten voor een deel met dezelfde problemen. De voedselvoorraad was aan boord van schepen altijd een probleem, en daar leden zowel bemanning als slaven onder. Zoals eerder vermeld stierf ongeveer 20% van zowel de slaven als de scheepsbemanning zelf onderweg. Het is algemeen bekend dat scheurbuik een veel voorkomend probleem was op alle schepen in die tijd.
Sommige slaven verkozen echter de hongerdood. De hitte en stank in hun verblijven dreef hen tot waanzin. Ze zaten als haringen in een ton, en mochten slechts twee maal daags even naar het bovendek en kregen daar verplicht een soort fitness om de slaven toch zo fit mogelijk af te leveren.
Eén probleem wat de bemanning van de schepen niet had was de lage ruimte. Vaak waren de ruimen waar de slaven in zaten maar een meter hoog.
Opstand
De mannelijke slaven werden aan elkaar geketend om opstandjes te voorkomen, maar toch kwam die geregeld voor, op circa 20% van de schepen. Er zijn diverse voorbeelden bekend dat slaven probeerden hun kwelgeesten te overmeesteren. Daarbij kwamen zowel slaven als Nederlanders om het leven, dus het waren bepaald ook geen stille demonstraties. De bemanning had natuurlijk het voordeel dat zij geweren hadden.
Eenmaal aangekomen werden de slaven vaak “per stuk” verkocht, waarbij geen rekening gehouden werd met gevoeligheden als familierelaties en dergelijke. Op de plantages zelf werden mannen en vrouwen meestal ook strikt gescheiden gehouden. Het was goedkoper om nieuwe te kopen dan zich voor te laten planten.
Werkelijkheid versus leer
Bovenstaande is een korte, algemene beschrijving van de praktijk. Maar waren er geen richtlijnen? We hebben het tot nu steeds alleen maar over de praktijk gehad hoe er met slaven om werd gegaan, maar wat zeiden de leiders?
Op de eerste plaats is het altijd belangrijk om de geschiedenis te bekijken vanuit de normen en waarden die toen golden. In onze postmoderne maatschappij denken wij over een aantal zaken heel anders, maar zoals ik hierboven al als voorbeeld gaf, hebben wij ook nog steeds excuses om slavernij, waar wij nu wel van afweten, voor onszelf goedpraten.
De achterliggende motivatie is dezelfde als toen: Onze welvaart is belangrijker. De nieuwste iPhone is belangrijker dan het weten dat die onder erbarmelijke omstandigheden door een Chinese vrouw tegen een hongerloontje in elkaar is gezet. Daar verzinnen we wel een excuus voor…
Net als nu, was de “god van de winst” het grote idool van de slavernij.
Wist “de Nederlander” er van?
Kort en bondig: Nee. De gemiddelde Nederlander was zich hier totaal niet van bewust. Berichten van de andere kant van de wereld deden er heel lang over om ons land te bereiken en die berichten werden dan nog alleen door de bevoorrechte bovenlaag gelezen. De gemiddelde Nederlander had geen krant en zijn of haar kennis beperkte zich grofweg tot de lokale gebeurtenissen. In ons koloniale tijdperk bestonden journalisten niet, dus buiten de kustprovincies en grote steden hadden de meeste Nederlanders hier ook niets mee te maken.
Wisten de op afstand betrokkenen er van?
Ja. Of ze konden het weten. In 1665 schreef een predikant uit Vlissingen er al over.
… verschrikkelijke en notoire zonden en de ongehoorde en heidense wreedheid die de christenen omtrent de heidense slaven in de schepen hebben gepleegd …
Nu zeggen wij natuurlijk, terecht, dat de blanken die deze wreedheden begingen helemaal geen christenen zijn geweest. Het gaat volledig tegen de Bijbelse leer in.
Ook de WIC (West Indische Compagnie) wist waar ze aan begonnen. Bij de oprichting er van is gesproken over het inzetten van slaven. Willem Usselinx, ook betrokken bij de VOC, was kritisch. Hij was er voorstander van dat Nederlanders, Duitsers en Balten naar de koloniën zouden emigreren om als landbouwkrachten te gaan werken.
Net als tegenwoordig “bekering” door bepaalde christenen wordt gebruikt als excuus voor onbeperkte immigratie, werd het inzetten van slaven vergoelijkt met “bekering” als excuus.
Bekeringen?
Net zoals we nu moeten constateren dat het aantal bekeringen onder immigranten heel laag is, gebeurde er ook toen in de praktijk iets heel anders. De WIC maakte van Asiento’s gebruik om tienduizenden slaven aan de Spanjaarden en Portugezen te verkopen. Hoewel in eerste instantie mogelijk de gedachte aan Ashanti naar boven komt, is dit een Spaanse juridische overeenkomst om onder meer goederen te verkopen.
De praktijk was dus compleet anders dan de oorspronkelijke bedoelingen.
Omgang met slaven op schepen en koloniën
Ook voor wat betreft de omgang met slaven op de schepen kreeg men duidelijke instructies mee. Deze zelfde richtlijnen golden voor de koloniën. Zij moesten hun eigen slaven met het Evangelie in contact brengen en hen bekeren door onderricht, niet door geweld zoals de islam dat voorstaat.
Kapiteins op de schepen kregen naast de Bijbel en psalmboek ook het boek Christelijke Zeevaart mee, waarin stond dat men de reis in de naam en vrees van God moest beginnen en eindigen. Men werd gewaarschuwd tegen alles wat verkeerd was.
We hebben de praktijk op de schepen hierboven beschreven…
Bijbel versus praktijk
Deze zwarte bladzijde is pikzwart door het feit dat we destijds te maken hadden met leidinggevende calvinistische figuren. De leer van dit calvinisme was prima.
Voor zover bekend is van geen enkele kansel in de Nederlanden ooit gepreekt dat negers geen mensen zouden zijn. Of dat zij niet zouden mogen trouwen, dat kinderen bij hun ouders mochten worden weggehaald, dat hun huwelijken geschonden mochten worden, of dat zwarte vrouwen als lustobjecten mochten misbruikt door een geile, dronken scheepsbemanning.
Er bestond een gigantische kloof tussen leer en dagelijkse praktijk.
“De koopman won het van de dominee”, is een bekende uitspraak. Enerzijds hadden dominees zich misschien duidelijker uit moeten spreken, maar het is mij niet bekend hoeveel dominees, naast die ene uit Vlissingen daadwerkelijk op de hoogte waren. En ook toen zagen we blijkbaar, net als tegenwoordig, dat de broodpredikers liever preekten wat de massa wilde horen en vooral niet teveel op teentjes wilden trappen. Hetzelfde probleem als wat we nu in de postmoderne kerk zien.
In een ander artikel beschrijf ik slavernij in de Bijbelse context. Hoewel het lijkt alsof de Bijbel slavernij niet expliciet verbiedt, is er toch sprake van een duidelijk ander verschijnsel dan waar we het hier over hebben!
In 1774 schreef John Wesley dat “the god of the gain”(de god van de winst), de onrechtvaardige mammon, het grote idool van de hele slavenhandel. Niet de God van de Bijbel!
Martin Luther King is bekend, maar minstens net zo belangrijk was de rol van Vernon Johns. Zijn verhaal is vastgelegd in de film The Vernon Johns Story. Onvoorstelbaar, nu, is ook de tegenwerking die hij juist vanuit de zwarte gemeenschap krijgt en van nog dichterbij…
(De film duurt ongeveer de helft van de weergegeven tijd, maar staat er twee keer achter elkaar.)
Wat kunnen we er van leren?
De rol van de dominees en de kerk van toen wordt door anti-christenen overdreven, maar ook wel terecht aangesproken op het feit dat zij te weinig op zijn gekomen voor de rechten van hun donkere medemens. Nu zal dat voor een dominee uit Achterhoek niet zoveel effect hebben gehad, maar zeker de dominees die er van wisten, en die veel kerkleden hadden betrokken bij de WIC, VOC en slavenhandel, hadden scherper moeten preken in plaats van “oorstrelende boodschappen” te brengen. Ook al was het alleen maar die ene dominee uit Vlissingen geweest.
Nu zien we ditzelfde ook gebeuren. De kerk van toen wordt er nu om veroordeeld. Wie kan mij uitleggen dat het in de toekomst anders zal zijn? Maar… zal de huidige kerk dan door (ongelovige) medemensen of door God Zelf geoordeeld worden?
Uiteindelijk hebben vurige predikers als John Wesley, William Wilberforce en Harriet Beecher Stowe, maar ook Vernon Johns en Martin Luther King bijgedragen aan de afschaffing van de slavernij. De basis van de “mensenrechtenbeweging” ligt dus heel duidelijk in het christendom. Saillant detail is dat momenteel met name “links” zichzelf opwerpt als “mensenrechtenactivisten”, maar zij vergeten dat zowel de KKK als de NSDAP van linkse origine waren. Dat maakt dat we extra voorzichtig moeten zijn over de werkelijke beweegredenen.
Nog geen reacties